به گزارش نسیم امروز، متن کامل این مقاله به این شرح است:

کوه قورخود غربی ترین کوه از رشته کوههای شمال خراسان است که در ادامه رشته کوه البرز شرقی واقع است . این رشته کوه از حدود آلمه در شرق پارک ملی گلستان شروع می شود و تا شهرآباد در جلگه سملقان ادامه می یابد. کوه های بیگلو، آغمزار ، یک تکلان و کوه قورخود که که این رشته کوه را تشکیل می دهند از غرب به شرق به طول 75 کیلومتر و عرض متوسط 7 کیلومتر کشیده شده اند . بلندترین قله آن کوه قورخود به ارتفاع 2950 متر است که با شیب شمالی- جنوبی به تدریج به سمت جنوب از فشردگی ارتفاعات کاسته و مبدل به دشت می شود. این کوه با مختصات طول جغرافیایی 56 درجه و 29 دقیقه و عرض جغرافیایی 37 درجه و 27 دقیقه در 36 کیلومتری آشخانه و 110 کیلومتری جنوب غربی بجنورد مرکز استان خراسان شمالی قرار دارد.

وجه تسمیه مشهور در مورد این کوه این است که قورخود به زبان ترکی معنای ترسناک می‌دهد و ترسناک بودن آن به علت ارتفاع زیاد و صخره‌ای و صعب‌العبور بودن این کوه است که باعث شده مردم از رفتن به آن کوه امتناع ورزند. به همین دلیل است که این کوه را به جای قورخود « قورخِد» نامیده اند که به ترکی بجنوردی نزدیکتر است .

اما ترک زبانان و کسانی که به زبان ترکی آشنایی دارند می دانند که قورخود در زبان ترکی و ترکمنی به معنای ترسناک نیست. بلکه معادل واژه ترسناک در این گویشها قورخولی ( آمیخته به ترس) ، قورخودان ( ترساننده) و قورخمالی ( ترسناک ) است .

البته چنانکه ذکر گردید واژه « قورخود» را با کمی مسامحه در گویش ترکی بجنوردی می توان به معنای « بترسان» ( فعل امر) قبول کرد ولی واژه ای به صورت « قورخود » در قاموس زبان ترکی وجود ندارد که به معنای ترسناک باشد و واژه « بترسان» نیز هیچ ارتباط معنایی به دیواره های ترسناک این کوه ندارد که ترس و وحشت ناشی از آن بتواند دلیل موجهی برای نامگذاری این کوه باشد.

برخی معتقدند نام اصلی این کوه « قورقود» بوده است که صورت کوتاه شده دده قورقود یا قورقودآتا شخصیت افسانه ای در میان ترکان و ترکمانان می باشد . می گویند دده قورقود مرد دانشمندی از طایفه بیات بود که با الهام از حق تعالی و از طریق عالم غیب مشکلات قوم خود را حل می کرد و به همین دلیل هیچ کاری بدون دستور او انجام نمی گرفت . همو بود که خدمت حضرت محمد (ص) رسید و بعد از ملاقات با ایشان دین اسلام را پذیرفت و ترکان نیز به سفارش او به اسلام روی آوردند.

در مورد نامگذاری کوه قورخود گفته می شود قورقودآتا هر از گاهی به بالای این کوه می رفته و بر سر یکی از مزارات موجود در آن کوه حضور پیدا می کرد. به دلیل اهمیت حضور وی در این مکان بود که ترکان این کوه را قورقود نامیده اند که بعدها به قورخود تبدیل شده است.

البته وجه تسمیه فوق مبتنی بر یک اعتقاد عوامانه است که صرفاً ارزش اسطوره ای دارد؛ ولی در جاینام شناسی فاقد ارزش علمی است. زیرا علیرغم اینکه ترکان سلجوقی و ترکمانان در این منطقه از پیشینه دیرینی برخوردارند با این حال هیچگاه در کتابهای تاریخی از این کوه به عنوان دده قورقود یا قورقود آتا ذکری به میان نیامده است. وانگهی در جغرافیای تاریخی منطقه نیز به این شخصیت افسانه ای اشاره ای نشده است.

قابل ذکر است که « قورقود» یا » قورقوت» در زبان ترکی و ترکمنی معنای نان خشک (بیات) می دهد و این لقب به این دلیل به آن شخصیت افسانه ای اطلاق شده است که وی از طایفه بیات بوده است؛ اصطلاحی که از نظر معنایی هم اصلا ربطی به کوه قورخود ندارد.

بنابراین اگرچه « قورخود» از نظر لفظی شباهت زیادی با « قورقود» دارد ولی از آنجا که طبق منابع تاریخی و جغرافیایی نام واقعی این کوه «قورقود» نیست با استناد به واژه « قورخود» نمی توان به واژه قورقود راه یافت و نتیجه گرفت که وجه تسمیه آن حضور قورقود آتا در آن مکان است.

زیرا با مراجعه به سفرنامه ها می بینیم که قدیمی ترین اثر به نام شرح سفری به ایالت خراسان (صص 119-12۰) از این کوه به نام خورخود(خُرخود) یاد کرده است. به دنبال آن در سفرنامه فریزر ( صص 416 و 431) این کوه به عنوان کوه « کورخود» معرفی شده است و کلنل ییت نیز که در سفر خود به خراسان و سیستان ( ص191) در کنار چشمه چمن بید در دامنه این کوه اردو زده است از آن به عنوان کوه «کورخود» نام برده است . بگذریم از اینکه نام کورخود برای کوه مورد نظر همچنان در کتابهای جغرافیا مانند فرهنگ کوههای کشور و گیتاشناسی نیز ثبت شده است. اما لفظ قورخود که امروزه در افواه مردم جاری است در واقع صورت دیگری از آن واژه در گویش ترکی بجنوردی است که در زبان های دیگر منطقه نیز متداول است ؛ در حالیکه در قاموس زبان ترکمنی اساساً به هیچ معنایی لفظ قورخود وجود ندارد.

به همین دلیل ممکن است گفته شود « کورخود» صورت اصیل این واژه است و از آنجا که «کور» در زبان سومری به معنای کوه بوده است می توان گفت کورخود یعنی کوه خود( معنای "خود" در ذیل خواهد آمد). ولی چون در همان حوالی (مراوه تپه ) کوهی به نام «کورداغ» هم هست اگر واژه «کور» به معنای کوه باشد و داغ هم که در ترکی به معنای کوه است ، آنگاه وجه تسمیه کوه «کوه» برای کورداغ بی معنا خواهد بود. بلکه درست آن است که "کور" در اینجا به معنای خور(خورشید) است. زیرا چنانکه کلنل مک گرگُر در شرح سفری به ایالت خراسان گفته است نام اصلی کوه مورد بحث «خورخود» است که به مرور زمان طی فرایندهای آوایی ابتدا به «کور خود» و سپس در میان عوام به « قورخود» تبدیل شده است .

فرایندهای آواشناختی این تغییرات بدین گونه است که « خور» در زبان فارسی دری به معنای خورشید ریشه در زبان پهلوی ساسانی ( فارسی میانه ) دارد. واج < خ> در « خور» بعدها به دلیل قریب المخرج بودن با واج های < ح(ه) > ، <ک > و <ق > به« حور (هور)» و «کور» و « قور» تبدیل شده است . تبدیل<خ> به <ک> به همان دوره ساسانیان بر می گردد مانند تبدیل خانی به کانی (چشمه ) ؛ ولی در دوره سلطه اعراب بر ایران واج < ک >در واژگان فارسی به واج < ق > تبدیل شده است؛ مانند جاینام های ابرکوه ( فارس ) و سمرکند( تاجیکستان) که به « ابرقو» و «سمرقند» بدل شده است . با توجه به فرایندهای آوایی فوق می توان گفت که واژه قورخود در اصل « خورخود » بوده که بعدها به کورخود تبدیل شده است و اکنون به صورت « قورخود » در میان اهالی منطقه کاربرد عام دارد. حال خورخود یعنی چه؟

بر اساس فرهنگ برهان قاطع و سایر فرهنگها پسوند « خود» یا «خوی» در لغت به معنای زمین پست و صاف و هموار میان دو کوه را گویند که در ترکیب با واژه « خور» به معنای زمین هموار میان کوهستان خواهد بود که از همه جهات در معرض تابش نور خورشید قرار دارد.

در واقع ، نامگذاری روی این کوه براساس ویژگیهای اقلیمی و شرایط توپوگرافیک انجام گرفته است و وجه تسمیه آن این است که از قدیم الایام بین دو کوه از این سلسله جبال به طور طبیعی زمینی مسطح تماماً از جنس تخته سنگ صاف به طول حدود 100 متر و عرض 70 متر در ارتفاعی بالاتر به وجود آمده است که در آن شرایط توپوگرافیک از شگفتی های طبیعت محسوب می شود و به دلیل اینکه این عارضه طبیعی از همه جهات در معرض تابش خورشید قرار دارد به خورخود یا قورخود شناخته شده است. کوهنوردانی که تمام جهت های این کوه را از نزدیک مشاهده کرده اند و اهالی روستای کاستان که در دامنه این کوه زندگی می کنند و شناختی کامل از این کوه دارند به چنین موقعیت طبیعی حیرت انگیز بر فراز کوه اذعان می کنند.