اخبار برگریده
پنج شنبه, 09 فروردين 1403 22:59

چهارشنبه, 02 آذر 1401 ساعت 10:57

وجه تسمیه پیش قلعه خراسان شمالی

این مورد را ارزیابی کنید
(0 رای‌ها)

دکتر حسن ستایش 

پیش قلعه شهری است از توابع شهرستان مانه و سملقان که با مختصات طول جغرافیایی ٰ00. ْ57 و عرض جغرافیایی ٰ65. ْ37 و ارتفاع 598 متر از سطح دریا در 18 کیلومتری شمال آشخانه و 46 کیلومتری شمال غربی بجنورد مرکز استان خراسان شمالی قرار دارد.

در مورد ریشه شناسی واژه پیش قلعه برخی بدون توجه به این اصل که نام هر آبادی از نظر جاینام شناسی مانند خود آن آبادی تاریخ و گذشته ای دارد که طی آن تحولات آوایی و گاه معنایی در نام آن رخ داده است، دست به ریشه شناسی از دیدگاه زبانشناسی همزمانی می زنند . یعنی مثلاً واژه «پیش قلعه» را فقط در ساختار اشتقاقی آن مورد بررسی و تحلیل قرار می دهند .

با این دیدگاه این واژه مرکب از دو تکواژ ( پیش + قلعه) دانسته می شود و از آن معنای قلعه ای را اراده می کنند که پیش تر و جلوتر از قلعه های مجاور یکدیگر قرار دارد.

اما چنین سلسه قلعه هایی در جلگه مانه که آبادی پیش قلعه در مدخل و ورودی آن باشد وجود نداشته است تا به عنوان اولین قلعه در کنار آن قلعه جات محسوب گردد و بدین ترتیب اسم با مسمایی برای آن فراهم شود . وانگهی چنین موقعیتی را قلعه کلانتر هم دارد که در ۶/۷ کیلومتری جنوب شرقی پیش قلعه واقع است؛ ولی نام آن را پیش قلعه ننهاده اند. لذا چنین دلیلی برای نامگذاری آبادی مورد بحث وجهی ندارد.

البته این آبادی قدمت چندانی ندارد تا بتوان ریشه نام آن را از نظر زبانشناسی در زمانی مورد بررسی قرار داد و یا سرنخی از آن در کتب جغرافیای قدیمی به دست آورد.

با وجود این، در منابع تاریخی متأخر در دو کتاب از این آبادی به عنوان« باش قلعه» یاد شده است: یکی تحقیقات جغرافیایی راجع به ایران (نوشته آلفونس گابریل) است که در صفحه ۲۹۰ از آن به صورت پیش ( باش ) قلعه یاد شده است و دیگری کتابی از امین الله گلی با عنوان سیری در تاریخ سیاسی اجتماعی ترکمن هاست که در صفحه ۲۲ آن آمده است : « شیرین چای از رباط و گیفان سرچشمه گرفته و در شرق باش قلعه وارد اترک می شود » .

خوانندگان آشنا به منطقه می دانند که با توجه به موقعیت جغرافیایی، مصداق شیرین چای در این فراز از کتاب همان رودخانه شیرین دره است و باش قلعه همان پیش قلعه امروزی.

بنابر این باید گفت پیش قلعه در اصل به صورت« باش قلعه» بوده که در آن تحریف آوایی صورت گرفته است. یادآوری اینکه در تحولات آوایی جاینام ها صامت /b / به صامت / p / و مصوت / ɑ / به مصوت / i / قابل تبدیل است.

علیرغم کرد نشین بودن این روستا باش قلعه یک لغت ترکی است. زیرا از نظر واژه شناسی تکواژ «باش» یک لغت ترکی به معنای سر ، فرمانده و رئیس است و قلعه همان کلات است که از زبان فارسی به زبانهای ترکی و عربی رفته و آن بنایی بزرگ است با دیوارهای بلند و برجهای دیده بانی ، محصور در میان خندقها یا موانع طبیعی یا مصنوعی دیگر برای مقاومت در برابر نیروهای دشمن و دفع حمله آنها. ( فرهنگ اصطلاحات دوره قاجار، ص 268).

از آنجا که ترکیب « باش بندر » در لغتنامه دهخدا به معنای رئیس امور مربوط به بندر معنا شده است می توان « باش قلعه» را هم به معنای رئیس و فرمانده قلعه دانست که پیش قلعه امروزی مقر فرماندهی او بوده است؛ چنانکه « باش کلاته » روستایی در دهستان آلمه بخش سملقان همین معنا را دارد.

آخرین ویرایش در چهارشنبه, 02 آذر 1401 ساعت 10:57
Submit to FacebookSubmit to Google PlusSubmit to StumbleuponSubmit to TechnoratiSubmit to TwitterSubmit to LinkedIn

نظر دادن

از پر شدن تمامی موارد الزامی ستاره‌دار (*) اطمینان حاصل کنید. کد HTML مجاز نیست.


عناوین روزنامه‌های امروز




یادداشت؛ مقاله

گزارش تصویری









بامی1

بامی2




  • این تابستون برنامه هات جایزه داره