اخبار برگریده
پنج شنبه, 09 فروردين 1403 17:49

شنبه, 05 آذر 1401 ساعت 13:01
  • .

نگاهی به وجه تسمیه روستای جربت در خراسان شمالی

این مورد را ارزیابی کنید
(0 رای‌ها)

دکتر حسین ستایش زبان شناس و پژوهشگر گویش های بجنورد در مقاله خود به وجه تسمیه روستای جربت در خراسان شمالی پرداخته است.

به گزارش نسیم امروز، متن این مقاله به این شرح است:

جُربت روستایی از توابع جاجرم است که در 40 کیلومتری جنوب غربی این شهر و 116 کیلومتری جنوب غربی بجنورد مرکز استان خراسان شمالی قرار دارد .مختصات جغرافیایی این روستا عبارتند از : طول 56 درجه و 44 دقیقه و عرض 37 درجه و 5 دقیقه و ارتفاع 998 متر از سطح دریا.

جُربت از روستاهای کهن منطقه شمال خراسان محسوب می شود که در کتب تاریخی از آن به عنوان جوربَد یاد شده است. مثلاً در تاریخ بیهق (ص331) آمده است : « جوربد بر وزن « زور زد» نام دیهی از اسفراین از توابع نیشابور است ». این جاینام در کتابهای مسخر البلاد- تاریخ شیبانیان ، حبیب السیر ، مراصدالاطلاع ، عالم آرای عباسی، اسرارالتوحید، جهان گشای جوینی و مرآه البلدان نیز ذکر گردیده است .

البته در روزنامه سفر خراسان تألیف میرزا قهرمان امین لشکر که در سفر دوم ناصرالدین شاه همراه وی بوده است از این آبادی به عنوان جرم بد یاد شده است که از نظر ریشه شناسی چندان قابل اعتنا نیست. چون در این کتاب تحریفات زیادی در املای جاینامها صورت گرفته است ؛ مانند آوردن یوک کمر به جای کوک کمر( کوه کمر) و انور به جای ایور و همر به جای حمید.

در مورد وجه تسمیه جُربت، برخی می گویند به این دلیل روستای جُربت را جُوربَد نامیده اند که در آنجا بدجوری باد می وزیده است. اما در این ریشه یابی یک نکته مورد توجه قرار نگرفته است و آن این است که از تعبیر «جوربَد» جز مفهوم « بدجوری» استنتاج نمی شود و بنابراین لزوماً نمی توان مفهوم «بدجوری» را به وزیدن باد نسبت داد.

اما از نظر ریشه شناسی واژه جُربت ریشه در « گَوْروَی» زبان پهلوی دارد . در زبان پهلوی «گَوْر» /gawr / به معنای حفره و گودی و « وَی » / way / به معنای وزش باد است ( فرهنگ پهلوی فره وشی)؛ که این دو تکواژ با یکدیگر معنای سردابه فارسی امروز می رساند؛ همان خانه زیر زمینی که در تابستان هوای خنک دارد و گذشتگان هنگام گرما در آنجا به خواب و استراحت می پرداختند و یا حفره هایی بودند که به عنوان گورهای سردابه ای مورد استفاده قرار می گرفتند.

وجه تسمیه این آبادی به گَوْروَی این است که در گذشته این منطقه بیشترین سردابه ها را داشته است. در واقع از ابتدای روستا تا آبادی پایین (دستگرد) که یک محوطه باستانی به مساحت حدود دو هکتار زمین را در برگرفته است تعداد زیادی سردابه ساخته بودند ؛ خانه هایی که اکنون آثار و خرابه های آن قابل مشاهده است. حال، چگونه واژه گَوْروَی به جُربت تبدیل شده است ؟

البته باید دانست که در کتابهای تاریخی از جَوْربَذ هم یاد شده است. مثلاً در کتاب راهنمای دانشوران در ضبط نامها ، جَوْربَذ با فتح اول و سکون واو و رای بی نقطه و فتح بای ابجد از قرای اسفراین از اعمال نیشابور قلمداد شده است (ص 161). این واژه همان گَوْروَی بوده که با تسلط اعراب به این منطقه معرّب شده و تبدیل به جَوْربَذ گردیده است.

با توجه به اینکه از نظر آواشناسی جایگاه تولید « ک » و «گ» یکسان است، این دو واج قابل تبدیل به یکدیگر هستند و بدین طریق گَوْروَی بعدها تبدیل به کَوْروَی شده است. چنانکه ابو عبدالله حاکم نیشابوری مورخ اوایل قرن چهارم هجری قمری ریشه واژه جُربت را در کَوْروَی / Kawr way / می داند ( تاریخ نیشابور، صص 253و 259) که بعد از اسلام به « جَوْربَذ» تبدیل شده است .

به گفته وی ، تبدیل واجهای «ک» و «گ» به «ج» و واج «ی» به «ذ» در فارسی این عصر طبیعی است(تاریخ نیشابور، ص259). نظیر این معُرّب سازی در برخی جاینام های منطقه نیز دیده می شود . مثلاً جاگرم را جاجرم و کُرف را جُرف می گفتند(مطلع الشمس ، ص 124) .

همچنین عبارت « خدمت استاد» را «خذمت استاذ» تلفظ می کردند. هنوز هم مردم عوام گُنبد را گُمبذ تلفظ می کنند. این یکی از فرایندهای معرّب سازی واژگان فارسی است. بدین قاعده است که گَوروَی یا کَوْروَی معرّب شده و به جَوْربَذ بدل شده است و جُوربَذ نیز به نوبه خود طی فرایندهای تصحیف و تحریف آوایی به ترتیب به جُوربَد یا جُوربُد تبدیل گردیده و جُوربَد نیز دستخوش تحریفی دیگر قرار گرفته و به شکل جُربت درآمده است.

آخرین ویرایش در شنبه, 05 آذر 1401 ساعت 13:01
Submit to FacebookSubmit to Google PlusSubmit to StumbleuponSubmit to TechnoratiSubmit to TwitterSubmit to LinkedIn

نظر دادن

از پر شدن تمامی موارد الزامی ستاره‌دار (*) اطمینان حاصل کنید. کد HTML مجاز نیست.


عناوین روزنامه‌های امروز




یادداشت؛ مقاله

گزارش تصویری









بامی1

بامی2




  • این تابستون برنامه هات جایزه داره