به گزارش نسیم امروز، دکتر حسن ستایش در یکی دیگر از مقالات خود به نام بجنورد و لقب پاریس کوچولوی آن اشاره کرده است.

در این مقاله آمده است:

معمولاً برخی از شهرها مانند اشخاص به دلیل برخورداری از یک یا چند ویژگی ممتاز و منحصر به فرد القاب خاصی را به خود اختصاص می دهند و مردم نیز اغلب آنها را با همان صفات و ویژگی ها می شناسند ؛ مانند : نیشابور دمشق کوچک ، رامسر عروس شهرهای ایران، مشهد پایتخت معنوی ایران، شهر کُرد بام ایران، لواسان سویس ایران ، سبزوار دیار سربداران، اصفهان نصف جهان و ...

بجنورد مرکز استان خراسان شمالی هم علیرغم اینکه امروزه به گنجینه فرهنگها و رنگین کمان اقوام شهرت دارد ، از گذشته های دور « به پاریس کوچولو» معروف بوده است. اگرچه اکنون شهرهای آبادان و ارومیه و شاهین شهر و بروجرد هم ملقب به پاریس کوچولو هستند ولی هر یک به دلیلی متفاوت این لقب را با خود حمل می کنند؛ مثلاً به بروجرد یکی از شهرهای استان لرستان، به این دلیل پاریس کوچولو گفته اند که اطراف آن از نظر توپوگرافی شباهت زیادی به پاریس دارد. به طوری که اگر از بام بروجرد به سمت غرب بنگرید، دهکده هایی را مشاهده می کنید که شما را به یاد چشم اندازهای اروپا می اندازد. البته این شهر با القاب دیگر مانند دارالسرور و شهر فرزانگان نیز شناخته شده است.

اما وجه لقب گذاری بجنورد به عنوان پاریس کوچولو از نوعی دیگر است . بر اساس اسناد و تصاویر موجود که در اختیار خاندان شادلو است ، این لقب برای شهر بجنورد به دنبال سفر یارمحمدخان شادلو (سردار مفخم) به فرنگستان و بازدید وی از کشورهای اروپایی به ویژه پاریس مطرح گردید که از آن شهر برای ساخت دارالحکومه خود الگوبرداری نمود. وی با به کارگیری مهندسین و معماران فرانسوی در طراحی و ساخت این عمارت و خیابان کشی های محوطه ، ایجاد باغات و نهرها در اطراف آن و تعبیه تجهیزات و امکانات تفریحی و رفاهی در جای جای مجموعه، از سبک معماری بناهای مدرن و مظاهر طبیعی پاریس استفاده نمود و مهندسان نیز آن طور که مورد انتظار سردار بود از شهر بجنورد الحق پاریسی کوچک تحویل وی دادند. به همین دلیل است که وقتی ناصرالدین شاه در سفر دوم خود به خراسان وارد بجنورد و دارالحکومه سردار مفخم شد تمام آن مجموعه شبیه سلطنت آباد تهران در نظر او جلوه کرد ( سفرنامه خراسان ، ص116).

این نوآوری در بجنورد و تبدیل آن به نوع کوچکی از شهر پاریس در منابع تاریخی از نظر سیاحان و جهانگردان خارجی دور نمانده است . مثلاً میرزا سراج الدین حاج عبدالرئوف یکی از تجار بخارا که در اواخر عمر خود میل سفر به کشورهای اروپایی و آسیایی و از جمله ایران می کند در سفر نامه خود تحت عنوان « سفرنامه تحف اهل بخارا » در مورد شهر بجنورد با لهجه فارسی بخارایی می نویسد : « شهر مذکور یکی از شهرهای بزرگ قدیمی خراسان می باشد به قدر 30 هزار جمعیت را داراست ».

او می گوید « هنگامی که بنده در آنجا بودم حکومت بجنورد و توابع آن با یارمحمد خان کُرد بود ... مشارٌالیه در بجنورد جهت استقامت خودش بسیار عمارت های خوب و عالیجنابی ساخته است که بسیار تعریف دارد . خانه ها و منظره ها به طرح اروپا بنا نموده ؛ کارخانه چراغ برق هم آورده است. خود او یک سفر به فرنگستان هم رفته است. عمارت مذکور را از روی پلان عمارتهای اروپا ساخته است . میپل و اسبابخانه هم خیلی دارد . گلخانه های قشنگ ، باغچه، حوضخانه ، حمام نمره دار و اعلی در این عمارت ساخته است. مسود اوراق عمارت مذکور را تماماً رفته و تماشا کرده ام( سفرنامه تحف بخارا، ص 181).

میرزا سراج در شرایطی این مطالب را می گوید که قبل از سفر به بجنورد به فرنگستان رفته و از نزدیک از پاریس دیدن کرده است. او در همین سفرنامه، پاریس را اینگونه وصف می کند:

« آدم تا رفته فرنگستان را به چشم نبیند امکان باور کردن ندارد. بعد از نه روز از سیاحت ، روانه پاریس شدم. یک شب به راه بوده صبح وقت چاشت داخل شهر پاریس شدم که این شهر دارالسرور شهرهای فرنگستان است»( همان ،ص131).

او ضمن توصیف بناهای باشکوه و مظاهر تکنولوژی مدرن آن سامان می افزاید : « هرکسی که در دنیا آمده باشد و پاریس را ندیده باشد مثل این است که هیچ در دنیا از عدم به وجود نیامده است. می توان بهشت روی زمین گفت». (همان)

وی در ادامه این سفر طولانی، مدت هشت روز که در بجنورد اقامت می گزیند آنچه را که در این شهر می بیند به سادگی و بی هیچ پیرایه ای باز می نماید و از جمله دارالحکومه سردار مفخم را پاریس گونه و مجهز به امکانات مدرنیته توصیف می کند . اما از اصطلاح « پاریس کوچولو» استفاده نمی کند چون لفظ « کوچولو » از تعابیر متأخر است و در تداول عامه به کار می رود( لغتنامه دهخدا ) و در متون تاریخی و سفرنامه ها اساساً کاربرد ندارد ؛ بلکه در آن زمان برای شهرهای بزرگ اغلب اصطلاحاتی مانند دارالخلافه ، دارالعلم ، دارالشکوه و دارالعباده به کار می رفت ؛ القابی که به ترتیب به شهرهای تهران ، شیراز ، کرمانشاه و یزد اطلاق می شد ( رستم التواریخ ).

البته بر اساس مشاهدات میرزا سراج ، این پاریس گونگی در مورد خارج از دارالحکومه شهر بجنورد مصداق نداشت. چون آن طور که وی در سفرنامه اش می نویسد: « وضع شهریّت آن به طرح قدیم است و رسته و بازار و کاروانسرا های زیادی دارد » (ص181 ). اما بعدها که خیابان کشی سرتاسر شهر و سنگ فرش شدن پیاده روها گسترش یافت ، آن بافت قدیمی شهر از بین رفت و شهر تماماً هیأت یک پاریس کوچک را به خود گرفت.

اما مصداق دیگری را می توان دال بر پاریس گونگی بجنورد تلقی کرد و آن اینکه بر اساس تاریخ صنعت برق در ایران سهام الدوله سردار مفخم در سال 1281 هجری شمسی برق را وارد بجنورد کرد و مجموعه عمارت و خیابانهای آن را چراغانی نمود . در حالی که امین الضرب به دستور ناصرالدین شاه در سال 1284 نخستین نیروگاه خصوصی برق شهری را به قدرت 400 کیلو وات از نوع بخار پیستونی در شهر تهران راه اندازی کرد . یعنی بجنورد سه سال پیش تر از شهر تهران ، در حقیقت به عنوان اولین شهر در ایران از نعمت برق و روشنایی لامپ الکتریکی برخوردار گردید . بدین ترتیب، پاریس که همیشه به « شهر نور» مشهور بوده در آن روزگار در شهر بجنورد متجلی گردید .

اما تشبّه به پاریس در بجنورد صرفاً محدود به الگوپذبری از سبک زندگی و تکنولوژی و تمدن فرانسویان باقی نماند ، بلکه مردم آن به تأسی از خاندان شادلو و قراچورلو که برخلاف سایر خوانین منطقه اغلب تحصیل کرده و دنیا دیده بودند با مسافرت به کشورهای اروپایی به فرهنگ تجدد طلبی روی آوردند. به تعبیر دیگر پاریس به عنوان« پایتخت مُد» سبک پوشش و سر و وضع مردم بجنورد را تحت تأثیر قرار داد و جوانان به زیبایی و آراستگی ظاهر خود اهمیت بیشتری دادند . به همین دلیل در آن روزگار تعداد خیاطی های زنانه و مردانه بیش از سایر مشاغل به چشم می خورد . هر چند بجنورد در زمینه طراحی لباس و تنوع در مُد چندان در دنیا مطرح نبود ولی مردم اغلب با هیأتی موزون و پاکیزه با لباسهایی نیکو و خوش نما ظاهر می شدند ؛ به طوری که کمتر مردی بدون کت و شلوار اتوکشیده ( به سبک های مختلف سنتی) در سطح شهر دیده می شد . این گرایش تداعی کننده یک ضرب المثل خاص بجنوردی است که« شلوارش چنان اتو کشیده است که با آن می توان هندوانه قاچ کرد». و همین شیک پوشی و توجه به طرح های جدید لباس بود که از جوانان ما شخصیت جذاب و باوقار ساخته و آنها را سرآمد اقران کرده بود .

البته بعدها با مهاجرت های بی رویه و تحولات فرهنگی در بجنورد این گرایش بسیار کمرنگ شده و تعبیر پاریس کوچولو نیز تقریباً از ذهنها محو گردیده است. بلکه اکنون این لقب بیشتر به بروجرد اطلاق می شود؛ چنانکه در سال 1398 ( سه سال پیش) در مسابقه ای به نام برنده شو که از شبکه 3 تلویزیون پخش گردید یکی از سؤالات مسابقه این بود: « پاریس کوچولو لقب کدام شهر ایران است؟ » که پاسخ آن بروجرد بود.